آیه 15 سوره تغابن

إِنَّما أَمْوالُكُمْ وَ أَوْلادُكُمْ فِتْنَةٌ وَ اللَّهُ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِيمٌ «15»

إِنَّما أَمْوالُكُمْ‌: اينست و جز اين نيست كه مالهاى شما، وَ أَوْلادُكُمْ‌: و اولادان شما، فِتْنَةٌ: آزمايش است تا ظاهر گردد كه كدام از شما محبت حق را بر ايشان اختيار كند، و كدام، دل در مال بسته، و از محبت الهى غافل شده. يا آنكه مال و اولاد، بلا و محنت، و سبب رياضت و مشقت باشند به جهت آنكه تكليف الهى به سبب اين دو، بر انسان زياده مى‌شود كه مقصر آن، مستوجب عقاب و عذاب ابدى گردد، و هيچ بلائى اعظم از اين دو نيست. وَ اللَّهُ عِنْدَهُ‌:

خداى تعالى نزد او است، أَجْرٌ عَظِيمٌ‌: مزد بزرگى براى كسى كه محبت خدا و رسول و اطاعت ايشان را اختيار كند بر محبت اموال و اولاد.

بيان: حضرت امير المؤمنين عليه السّلام در نهج البلاغه فرمايد: نگويد يكى از شما و استعاده نكند به خدا كه اللهمّ انّى اعوذ بك من الفتنة: بار خدايا پناه مى‌برم به تو از فتنه، زيرا نيست هيچكس از شما مگر كه او مشتمل است بر فتنه و محيط است بر بليه كه مشكل است رفع آن، و لكن كسى كه پناه مى‌برد به خدا، پس بايد پناه گيرد از فتنه‌هاى گمراه كننده و هلاك سازنده.

جلد 13 - صفحه 202

بدرستى كه خداى تعالى فرمايد: وَ اعْلَمُوا أَنَّما أَمْوالُكُمْ وَ أَوْلادُكُمْ فِتْنَةٌ: بدانيد مالهاى شما و اولادان شما فتنه است در دنيا. و معنى آن آنست كه حق تعالى مى‌آزمايد، يعنى معامله آزمايش كننده مى‌نمايد بر بندگان در مالها و فرزندان ايشان، تا ظاهر و هويدا شود خشم كننده مر روزى خود را و راضى شونده به قسمت روزى خود. و اگرچه خداوند سبحان داناتر است به ايشان از نفسهاى آنها، و لكن تا ظاهر و آشكارا گردد افعال و كردارهائى كه به سبب آن مستحق مى‌شوند به ثواب و عقاب، و مى‌رسند به مثوبات و عقوبات، زيرا بعضى دوست مى‌دارند پسران را و كراهت دارند دختران را، و جماعتى دوست مى‌دارند بسيار شدن مال را و مكروه مى‌شمارند رخنه شدن و پريشان گشتن حال را.

ما أَصابَ مِنْ مُصِيبَةٍ إِلاَّ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ مَنْ يُؤْمِنْ بِاللَّهِ يَهْدِ قَلْبَهُ وَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْ‌ءٍ عَلِيمٌ «11» وَ أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ فَإِنْ تَوَلَّيْتُمْ فَإِنَّما عَلى‌ رَسُولِنَا الْبَلاغُ الْمُبِينُ «12» اللَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ وَ عَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ «13» يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ مِنْ أَزْواجِكُمْ وَ أَوْلادِكُمْ عَدُوًّا لَكُمْ فَاحْذَرُوهُمْ وَ إِنْ تَعْفُوا وَ تَصْفَحُوا وَ تَغْفِرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ «14» إِنَّما أَمْوالُكُمْ وَ أَوْلادُكُمْ فِتْنَةٌ وَ اللَّهُ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِيمٌ «15»

فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ وَ اسْمَعُوا وَ أَطِيعُوا وَ أَنْفِقُوا خَيْراً لِأَنْفُسِكُمْ وَ مَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ «16» إِنْ تُقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً يُضاعِفْهُ لَكُمْ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ وَ اللَّهُ شَكُورٌ حَلِيمٌ «17» عالِمُ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ «18»

جلد 5 صفحه 216

ترجمه‌

نميرسد هيچ مصيبتى مگر باذن خدا و هر كه ايمان آورد بخدا راهنمائى ميكند دلش را و خدا بهمه چيز دانا است‌

و اطاعت كنيد خدا را و اطاعت كنيد پيغمبر را پس اگر روى بگردانيد پس جز اين نيست كه بر عهده فرستاده ما رسانيدن آشكار است‌

خداوند نيست معبود بحقّى مگر او و بر خدا پس بايد توكّل كنند گروندگان‌

اى كسانيكه ايمان آورديد همانا بعضى از زنان و فرزندان شما دشمنند براى شما پس حذر كنيد از آنان و اگر عفو كنيد و در گذريد و بپوشانيد پس همانا خدا آمرزنده مهربانست‌

جز اين نيست كه مالها و فرزندانتان آزمايش است براى شما و خدا نزد او مزد بزرگ است‌

پس بترسيد از خداوند هر قدر ميتوانيد و بشنويد و اطاعت كنيد و انفاق نمائيد كه بهتر باشد براى خود شما و هر كه نگاهداشته شود از بخل نفس خود پس آن جماعت آنان رستگارانند

اگر قرض دهيد بخدا قرضى نيكو زياده ميگرداند آنرا براى شما و ميآمرزد شما را و خداوند شكرپذير بردبار است‌

داناى پنهان و آشكار ارجمند درست كار است.

تفسير

تمام امور عالم بتقدير و مشيّت الهى جارى است و از آن جمله مصيبت و بلا است كه باولياء خدا ميرسد بدستور او ولى چون مؤمن ايمان بخدا دارد و ميداند هر چه از او ميرسد خير و صلاح است خداوند دل او را هدايت بصبر و سكون فرموده و نگهدارى ميفرمايد از جزع و بى‌صبرى و تشويش و علم خداوند احاطه دارد بتمام اشياء و مصالح و مفاسد امور و قلوب بندگان و آنچه در آنها جاى دارد از ايمان و بردبارى و رضا و تسليم بمقدّرات بارى و مردم بايد اطاعت نمايند اوامر خدا و پيغمبر را چون بر نفع خودشان ميباشد و در صورت اعراض و تخلّف ضرر بر خودشان وارد شده نه بر خدا و پيغمبر زيرا معلوم است ذات اقدس الهى منزّه است‌

جلد 5 صفحه 217

از عروض عوارض و وظيفه پيغمبر هم جز ابلاغ احكام نيست كه انجام داده و از لوازم ايمان بخداوند يگانه جامع صفات كماليّه توكل باو است كه آن عبارت است از رضا بتقدير و اطمينان بتدبير و تفويض امور باو و مستفاد از نقل قمّى ره از امام باقر عليه السّلام آنستكه بعد از هجرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم از مكّه بمدينه مسلمانانى كه ميخواستند به تبع آنحضرت هجرت نمايند مبتلا بممانعت زنان و فرزندان ميشدند بعضى از آنان اطاعت ميكردند و توقف مينمودند پس خداوند آن بعض را تحذير فرمود و منع از اطاعت آنها و بعضى آنانرا ميگذاشتند و هجرت مينمودند و ميگفتند اگر با ما نيائيد ما ديگر نگهدار شما نيستيم و آنها بعدا ميآمدند و خداوند امر فرمود بنگهدارى و عفو و اغماض از خطاى آنها و ظاهر آيه شريفه كه شأن نزول آن ذكر شد اخبار از امر عادى نوعى است كه بيشتر زنان و فرزندان در دل طالب مرگ شوهران و پدران خودشانند چون اگر آنها متموّل باشند مايلند بمردن آنها و بردن ارث و اگر فقير باشند مايلند برفع رحمتشان و كمتر زن و فرزندى است كه علاقه بوجود و ثواب خدمت شوهر و پدر خود را داشته باشد لذا بايد از مكر و اطاعت آنها در حذر و بر كنار بود و اگر از آنان خلاف وظيفه نسبت و رسم مودّت چيزى بروز نمود بعفو و اغماض و خطاپوشى بايد از آن درگذشت و متّصف بصفات الهى كه از آن جمله مغفرت و رحمت است شد و جز اين نيست كه اموال و اولاد امتحان و آزمايش است براى مردم از جانب خداوند تا معلوم شود بر خودشان و خلق كه تا چه اندازه در محبّت و اطاعت خداوند پابرجا و ثابتند اگر از مال و اولاد در راه خدا صرف نظر نمودند محبّت و اطاعت آنها نسبت بخدا ثابت ميشود و الّا فلا و بر فرض ثبوت اجر الهى براى آنها بزرگتر و برتر است از آثار خيريّه زن و فرزند و تمام دنيا و ما فيها و شايد مراد از فتنه ابتلاء بزن و فرزند و انصراف از ذكر خدا باشد چنانچه در مجمع نقل نموده كه روزى پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم مشغول بخطبه خواندن بود كه حسن و حسين عليهما السلام وارد شدند با دو پيراهن سرخ كه در بر داشتند و راه ميرفتند و بزمين مى‌افتادند پس پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم از منبر بزير آمد و گرفت آندو را و در كنار خود بر منبر جاى داد و

جلد 5 صفحه 218

فرمود خداوند تعالى راست فرموده انّما اموالكم و اولادكم فتنه من نظر باين دو كودك نمودم كه راه ميروند و مى‌افتند صبر ننمودم و سخن خود را قطع كردم و ثانيا مشغول بخطبه شد و در نهج البلاغه است كه نگوئيد خدايا پناه مى‌برم من بتو از فتنه چون كسى نيست كه گرفتار فتنه نباشد كسيكه ميخواهد پناه بخدا ببرد بايد پناه ببرد از فتنه‌هائى كه موجب گمراهى ميشود چون خداوند فرموده و بدانيد جز اين نيست كه اموال و اولاد شما فتنه است و هر كس بايد بقدر استطاعت و تمكّن خود سعى نمايد در تحصيل تقوى و پرهيزكارى و خدا ترسى باستماع مواعظ قرآنيه و اطاعت اوامر الهيّه و انفاق مال خود در راه خدا كه مطلق خيرات است و نتيجه باقيه آن بخود شخص عايد ميشود در دنيا و آخرت و كلمه خيرا محتمل است صفت انفاقا مقدّر باشد و محتمل است خبر يكون باشد كه محذوف شده و ميشود مفعول أنفقوا باشد چون خير در كلام الهى بر مال اطلاق شده و بهترين اموال آن مالى است كه در تحصيل رضاى خدا صرف شود و كسانيكه محفوظ بمانند از بخل نفس خودشان براى اعتياد به انفاق اگر چه بتدريج باشد و باداء اقلّ واجب از حقوق الهى آنان اهل نجات و فوز و فلاح خواهند بود در مجمع از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه كسيكه زكوة مال خود را ادا نمايد از بخل نفس خود محفوظ مانده است و صرف مال در راهى كه خداوند بآن امر فرموده مانند آنستكه آنمال را بخدا قرض داده و عوض آنرا از خدا ميخواهد و خوبى آن بخلوص نيّت و افضليّت جهت و رجاء حيات و عدم ترقّب ممات و امثال اينها است و خدا عوض آنرا از ده برابر تا هفتصد برابر و بيشتر زياد ميكند و باو مسترد ميفرمايد در دنيا و آخرت و ميآمرزد او را ببركت انفاق چون خدا شكرپذير است باين معنى كه جزاى شكر را بنحو اكمل عطا خواهد فرمود و مى‌بخشد زياد را در مقابل كم و بردبار است كه تعجيل در عقوبت نميكند و آگاه است از تمام امور چه مخفى باشد چه آشكار و چه محسوس باشد و چه معقول و چه موجود باشد و چه معدوم و

جلد 5 صفحه 219

ارجمند و توانا و غالب و قاهر است و نيز دانا و محكم كار و درست كردار است و قدرت و علمش بى‌پايان است در مجمع از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه هر كس سوره تغابن را در نماز واجب خود بخواند شفيع او باشد در روز قيامت و شاهد عدلى شود براى او كه شهادتش قبول است پس از او جدا نميشود تا داخل كند او را در بهشت و الحمد للّه رب العالمين و صلّى اللّه على محمد و آله الطاهرين.

جلد 5 صفحه 220

إِنَّما أَموالُكُم‌ وَ أَولادُكُم‌ فِتنَةٌ وَ اللّه‌ُ عِندَه‌ُ أَجرٌ عَظِيم‌ٌ «15»

جز ‌اينکه‌ نيست‌ ‌که‌ اموال‌ ‌شما‌ و اولاد ‌شما‌ امتحان‌ و آزمايش‌ ‌شما‌ هستند و خداوند نزد ‌او‌ اجر عظيم‌ ‌است‌.

اما اموال‌ اولا بايد ‌از‌ ممر حلال‌ بدست‌ آورد و ‌اگر‌ ‌از‌ حرام‌ بدست‌ آيد علاوه‌ ‌از‌ اينكه‌ ‌خود‌ يك‌ معصيت‌ بزرگي‌ ‌است‌ ‌هر‌ چه‌ تصرف‌ ‌در‌ ‌آن‌ كند معصيت‌ روي‌ معصيت‌ ‌است‌ ‌که‌ بسا ‌از‌ هزارها معاصي‌ زيادتر ميشود بعلاوه‌ جنبه حق‌ الناسي‌ دارد و ‌در‌ قيامت‌ مطالب‌ ‌است‌.

ثانيا‌-‌ بايد بمصرف‌ حلال‌ مصرف‌ شود ‌که‌ ‌اگر‌ بمصارف‌ حرام‌ صرف‌ شود وسيله بسياري‌ ‌از‌ معاصي‌ ميشود.

و ثالثا‌-‌ بايد حقوق‌ واجبه ‌آن‌ ‌را‌ رد كند و الا همين‌ مال‌ طوق‌ آتش‌ ميشود و بگردنش‌ مي‌افتد چنانچه‌ ميفرمايد: وَ لا يَحسَبَن‌َّ الَّذِين‌َ يَبخَلُون‌َ بِما آتاهُم‌ُ اللّه‌ُ مِن‌ فَضلِه‌ِ هُوَ خَيراً لَهُم‌ بَل‌ هُوَ شَرٌّ لَهُم‌ سَيُطَوَّقُون‌َ ما بَخِلُوا بِه‌ِ يَوم‌َ القِيامَةِ آل‌ عمران‌ آيه 180.

و رابعا‌-‌ تحصيل‌ و صرفش‌ مانع‌ ‌از‌ انجام‌ تكاليف‌ نشود ‌که‌ ديگر مجال‌ نداشته‌ ‌باشد‌ برود احكام‌ دينش‌ ‌را‌ فرا گيرد و بواجباتش‌ عمل‌ كند.

و خامسا‌-‌ ميتوان‌ بهر درهمي‌ ‌از‌ ‌اينکه‌ مال‌ چه‌ عبادات‌ بزرگي‌ انجام‌ دهد و چه‌ مثوبات‌ زيادي‌ بدست‌ آورد.

و سادسا‌-‌ شكر ‌اينکه‌ نعمت‌ بزرگ‌ ‌را‌ بجا آورد و كفران‌ نكند.

و اما اولاد ‌اگر‌ ‌او‌ ‌را‌ تربيت‌ كند و صالح‌ شود ‌هر‌ چه‌ ‌او‌ و اولاد و احفاد ‌او‌ عبادت‌ كنند ‌در‌ نامه عمل‌ ‌شما‌ ثبت‌ ميشود و طبق‌ ‌آن‌ مثوبات‌ بشما داده‌ ميشود و بالعكس‌ ‌اگر‌ ‌او‌ ‌را‌ فاسد كردي‌ و فرستادي‌ ‌در‌ مراكزي‌ ‌که‌ بيدين‌ برگردد و تارك‌ الصلاة و هزار عيب‌

جلد 17 - صفحه 46

ديگر تمام‌ عقوبات‌ ‌او‌ ‌بر‌ ‌شما‌ ‌هم‌ بار ميشود:

«‌من‌ سن‌ سنة حسنة ‌کان‌ ‌له‌ اجرها و اجر ‌من‌ عمل‌ بها ‌الي‌ يوم القيامة و ‌من‌ سن‌ سنة سيئة ‌کان‌ ‌عليه‌ وزرها و وزر ‌من‌ عمل‌ بها ‌الي‌ يوم القيامة».

وَ اللّه‌ُ عِندَه‌ُ أَجرٌ عَظِيم‌ٌ بسياري‌ عظمتش‌ بيشتر ‌از‌ منافع‌ اموال‌ و اولاد ‌است‌:

قُل‌ إِن‌ كان‌َ آباؤُكُم‌ وَ أَبناؤُكُم‌ وَ إِخوانُكُم‌ وَ أَزواجُكُم‌ وَ عَشِيرَتُكُم‌ وَ أَموال‌ٌ اقتَرَفتُمُوها وَ تِجارَةٌ تَخشَون‌َ كَسادَها وَ مَساكِن‌ُ تَرضَونَها أَحَب‌َّ إِلَيكُم‌ مِن‌َ اللّه‌ِ وَ رَسُولِه‌ِ وَ جِهادٍ فِي‌ سَبِيلِه‌ِ فَتَرَبَّصُوا حَتّي‌ يَأتِي‌َ اللّه‌ُ بِأَمرِه‌ِ وَ اللّه‌ُ لا يَهدِي‌ القَوم‌َ الفاسِقِين‌َ توبه‌ آيه 24.

]

(آیه 15)- در این آیه به یک اصل کلی دیگر در مورد اموال و فرزندان اشاره کرده، می‌فرماید: «اموال و فرزندانتان فقط وسیله آزمایش شما هستند»نما اموالکم و اولادکم فتنة)

.و اگر در این میدان آزمایش، از عهده برآئید «اجر و پاداش عظیم نزد خداوند (از آن شما) خواهد بود» الله عنده اجر عظیم)

.در آیه گذشته تنها سخن از عداوت بعضی از همسران و فرزندان نسبت به انسان بود که او را از راه اطاعت خدا منحرف ساخته، به گناه، و گاهی به کفر می‌کشانند، ولی در اینجا سخن از همه فرزندان و اموال است که وسیله آزمایش انسانند.

در واقع این دو موضوع، بیش از هر چیز دیگر وسیله امتحان است، و به همین دلیل در روایتی از امیر مؤمنان علی علیه السّلام می‌خوانیم که فرمود: «هیچ کس از شما نگوید: خداوندا! من به تو پناه می‌برم، از امتحان و آزمایش، چرا که هر کس دارای وسیله آزمایشی است (و حد اقل مال و فرزندی دارد و اصولا طبیعت زندگی دنیا، طبیعت آزمایش و بوته امتحان است) و لکن کسی که می‌خواهد به خدا پناه برد، از امتحانات گمراه کننده پناه برد چه این که خداوند می‌گوید. بدانید اموال و اولاد شما وسیله آزمون است».